تنش، کشش و قابلیت الاستیکی Stress, Strain, and Elasticity
خواص میکانیکی فلزات شامل عکس العمل های الاستیکی فلزات بواسطه ی اعمال نیرو یا ارتباط بین تنش و تغییر طول نسبی آنان می باشد.
قبل از این که به بحث خواص مکانیکی بپردازیم، سه اصطلاح را که برای درک
دانشجو مهم هستند تعریف می کنیم این اصطلاحات عبارتند زا: تغییر طول نسبی
والاستیسیته، اگر چه مردم تنش و تغییر طول نسبی را به جای یکدیگر بکار می
برند، ولی حقیقت این است که دو کمیت را کاملاً با یکدیگر متفاوتند.
تنش
تنش مقدار نیروئی است که بر واحد سطح وارد می شود و بر حسب پوند بر اینچ مربعی اندازه گیری می گردد.
تنشی که باعث می شود تا جسم کشیده شود به تنش کششی موسوم است. تنشی که
موجب کوتاهتر شدن طول جسم می شود، به تنش فشاری و تنشی که جسم را به لایه
های متناوب تقسیم می کند، به تنش برشی مشهور می باشد. نیروهای خمشی و
نیروهای پیچشی تنشهائی ایجاد می کنند که ترکیبی از سه تنش فوق می باشد.
کشش (تغییر بعد)
تغییر طول نسبی، مقدار درصد تغییراتی است که در واحد طول به هنگام
ازدیاد یا کاهش طول نمونه رخ می دهد و اندازه ی تغییر شکل حاصل از اثر نیرو
را نشان می دهد.
تغییر طول نسبی را برابر است با:
الاستیسیته (قابلیت ارتجاعی)
الاستیسیته در سال 1678 بوسیله رابرت هوک دانشمند معروف انگلیسی بر اساس
آزمایشهائی بصورت یک تئوری بیان گردید. امروزه این تئوری به قانون هوک
معروف است. این قانون را بدین صورت می توان بیان کرد: مقداری که یک جسم
الاستیک خم و یا کشیده می شود. ازدیاد طول جسم (تغییر طول نسبی) با نیروی
وارد بر آن (تنش) نسبت مستقیم دارد. بعداً دریافتند که این قانون فقط در
حدود مشخص از تنشها صادق است. بالاتر از این تنش نقطه ای وجود دارد که حد
الاستیک موسوم است. اگر میزان بار از این نقطه تجاوز کند جسم به طور دائم
تغییر شکل می دهد. در حقیقت حتی بارهای کم نیز کاملاً اسلاستیک نیستند لذا
بایستی از یک روش دلخواه برای تعیین حد الاستیک تجارتی استفاده کرد.
استحکام (تاو) Strength
استحکام همواره با قابلیت پلاستیکی شاید مهمترین ترکیب خواص یک فلز
باشد. استحکام عبارتست از مقاومت جسم در برابر تغییر شکل ولی قابلیت
پلاستیکی به قابلیت تغییر شکل جسم بدون آنکه بشکند گفته می شود. برای این
که کاملاً به ویژگی های استحکام فلز واقف باشیم، بایستی تعدادی از انواع
استحکام یک فلز را بشناسیم. از انواع استحکام
می توان مقاومت کششی، مقاومت فشاری، مقاومت خستگی و مقاومت تسلیم (روانی) را نام برد.
استحکام کششی (تاوکششی)Tensie strength
مقاومت کششی بیشترین نیروی کششی است که جسم قبل از شکست تحمل خواهد کرد.
این مقدارمعمولاً برای استحکام یک ماده داده می شود و واحد آن بر حسب پوند
بر اینچ مربعن بیان می شود. مقاومت کششی ماده را می توان با آلیاژی کاری،
سردکاری، و گاهی اوقات بوسیبله ی عملیات حرارتی، افزایش داد.
استحکام تراکمی (مقاومت فشاری) Compressive strength
مقاومت فشاری، بیشتریین فشاری است که یک ماده قبل از مقدار فشار تعیین
شده جهت تغییر شکل تحمل می کند. مقاومت های فشاری چدن و بتون بزرگتر از
مقاومت های کششی شان هستند در صورتی برای اکثر مواد، این موضوع کاملاً
برعکس است.
مقاومت (تاو) خستگی Fatigue strength
مقاومت خستگی بیشترین باری است که یک جسم می تواند بدون شکست در برابر
ضربه های متعدد برگشت بار تحمل کند. مثلاً یک میله ی چرخان که وزنه ای را
نگهداری می کند، نیروهای کششی روی قسمت بالائی میله و نیروهای فشاری روی
قسمت پائینیاش وارد می شوند.
وقتی میله می چرخد، تنش های کششی و فشاری بطور متناوب تغییر می کنند. از
مقاومت خستگی در طرح بالهای هواپیما و سایر قطعات اسکلتی که در معرض
بارهای نوسانی قرار دارند، استفاده می کنند مقاومت خستگی به عواملی نظیر
ساختمان میکروسکپی، حالت سطحی، محیط خورنده، کار سرد و غیره بستگی دارد.
استحکامل تسلیم (مقاومت روانی) Yield strength
مقاومت تسلیم حداکثر باری است ماده تغییر فرم معینی را از خود بروز می
دهد. اکثر محاسبات مهندسی ساختمانها براساس مقادیر مقاومت تسلیم استوارند
تا مقادیر مقاومت کششی. استحکام یک فلز به ساختمان داخلی آن، ترکیب، عملیات
حرارتی و درجه ی کار سرد مربوط می شود.
سختی Hardness
سختی خاصیت اصلی یک ماده نیست ولی به خواص الاستیک و پلاستیک آن مربوط
می شود. بطور کلی، سختی جسم عبارتست از مقاومت به نفوذ آن. هر چه سختی
بیشتر باشد مقاومت نفوذ نیز بیشتر می شود. این آزمایش سختی به سبب سادگی آن
و نیز به این علت که چون می توان آن را به سهولت به مقاومت کششی و تسلیم
فولادها ارتباط داد کاربرد وسیعی پیدا کرده است. آزمایشهای سختی خراشی و یا
سایشی گاهی اوقات برای موارد بخصوصی مانند آزمایش های سختی الاستیکی و یا
ارتجاعی بکار می روند.
سفتی (چقرمگی) Toughness
اگرچه روش مستقیم و صحیحی برای اندازه گیری سفتی فلزات وجود ندارد، ولی
سفتی هر دو خاصیت قابلیت کشش (قابلیت مفتول شدن) و استحکام را در بر دارد و
می توان تعریف کرد که سفتی عبارتست از قابلیت یک فلز به جذب انرژی بدن
آنکه بشکند.
سفتی را می توان بصورت سطح زیر منحنی تنش- تغییر طول نسبی بیان کرد.
غالباً مقاومت به ضربه ای یک ماده را بعنوان نشانه ای از سفتی آن بحساب می
آورند.
